ئامانجى سێ یەم: تەندروستی باش و خۆشگوزەرانی

هەنگاوی گەورەمان ناوە لە بەرەنگاربوونەوەی زۆربەی هۆكارەكانی سەرەكی مردن و نەخۆشی. بەرزبوونەوەی تەمەنی خەڵكی بەشێوكی بەچاو زیاد بووە. ڕێژەی مردنی منداڵانی ساوا و دايكان كەمی كردووە، هەنگاوی باشمان ناوەبۆ بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسی ئێدز و مەلاریا و ڕێژەی مردن بۆ نێوە كەمبۆتەوە.

تەندروستی باش گرنگە بۆ پەرەپێدانی بەردەوام و ڕەنگدنەوەیەكە بۆ ڕوانگەی ئەجێندای 2030 لە ئاڵۆزیی و پەیوەندنی نێوانیان هەردووكیان. هەروەها ئەم لایەنەش بە بەرچاو دەگیرێت كە نایەكسانیەكی بەرفروانی ئابووری وكۆمەڵایەتی هەیە،خێرایی بوون بە باژێرسازى، مەترسیەكانی دوچاری كەوشوهەوا وژینگە دەبێت، وبارگرانی بەردەوام بۆ ڤایرۆسی ئێدز و نەخۆشەیكانی تر، و ئاستەنگەكانی تر كە دروست دەبێت بە هۆی ئەو نەخۆشیانەی كە گواستراو نین. تەندروستی گشتگیر و جیهانی بەشێكی دانەبڕاوە لە بۆ بەدیهێنانی ئامانجی 3 لە ئامانجەكانی پەرەپێدانی بەردەوام، و كۆتایی هێنان بە هەژاریی و ریشەكیشكردنی نایەكسانی. ئەولەویاتەكانی تەندوروستی جیهانی كە دانەنراوە بە شێوەكی ڕوون لە ئامانجەكانی پەرەپێدانی بەردەوام، لەگەڵ دژەتەنەكانی میكرۆبەبەكان، كە پێویستی بە گرتنەبەری رێوشوێن هەیە.

بەڵام جیهان لە دەرەوەی ڕێڕەویی ڕاست دایە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی پەرەپێدانی بەردەوام پەیوەندارە بە تەندروستییەوە.بەرەوپێشوونەكە نایەكسانی تێدا بینراوە لە نێو وڵاتان و هەروەها لە ناوخۆیی ولاتاندا. بۆشاییەكی ماوە 31 ساڵی بەدیدەكرێت لە نێو وڵاتان كە كورترین و درێژترین ماوەی تەمەنی ژیان تیایدایە. لە كاتێكدا كە هەندێك لە وڵاتان دەستكەوتی كاریگەريان بەدەست هێناوە، ڕیژەی نیشتمانی مام ناوەندە وئەمە نیشان نادات و زۆرێك لە وڵاتان پشتگوێ خراوەن. كەرتە جۆراوجۆرەكان، و ئەوانەی دانراون لەسەر ماف و دەستپێشخەری یەكسانی ڕەگەزیی بەهەند وەردەگرێت وەگرنگە بۆ چارەسەركردنی شێوازەكانی نایەكسانی و بنیاتنانی تەندروستیەكی باش بۆ هەمووان.

ڕاستیەكان و ژمارەكان

400 ملیۆن

بەلای کەمەوە 400 ملیۆن کەس تەندروستیی بنەڕەتیان نیە و % 40 پاراستنی کۆمەڵایەتیان نیە.

1.6 ملیار

زیاتر لە 1.6 ملیار کەس لە دۆخی ناسکدا دەژین کە قەیرانی درێژکراوە یەکی گرتووە لەگەڵ توانستی لاوازی نیشتیمانی بۆ دابینکردنی خزمەتگوزاریی تەندروستیی بنەڕەتی کە ئەم دووانە دەبنە هۆی ئاستەنگیەکی بەرچاو بۆ تەندروستیی جیهانی.

15 ملیۆن

لە کۆتایی 2017 دا، 21.7 ملیۆن کەس نەخۆشیی ئایدزی هەیە و چارەسەری دژە رێترۆڤایرۆسیان وەرگرتووە، بەڵام هێشتا 15 ملیۆن کەس چاوەڕێی چارەسەرن.

2 چرکە

هەر دوو چرکە جارێك، کەسێکی تەمەن 30 بۆ 70 ساڵان کە بە پێشوەختە لە دایک بووە بەهۆی نەخۆشیی نەگوازراوەوە دەمرێت، وەکو نەخۆشیی دڵ و نەخۆشیی درێژخایەنی کۆئەندامی هەناسە و شەکرە یان شێرپەنجە.

7 ملیۆن

7 ملیۆن کەس هەموو ساڵێك دەمرن بەهۆی گەردیلەی وردی ناو هەوای پیسەوە.

1 لە 3

زیاتر لە یەك ئافرەت لە سێ ئافرەت توشی توندوتیژیی سێکسی یان جەستەیی دەبنەوە لە ژیانیاندا و دەرەنجامی ماوە کورت یان ماوە درێژی جەستەیی و دەروونی و سێکسی یان تەندروستی زاووزێی لێدەکەوێتەوە.

تا ساڵی 2030، کەمکردنەوەی ڕێژەی مردنی دایکان بۆ کەمتر لە 70 لە کۆی 100,000 لەدایکبوون.

تا ساڵی 2030، کۆتایی هێنان بە مردنی ڕێگیرلێکراو لە تازە لەدایکبوان و منداڵانی خوار 5 ساڵان کە هەموو وڵاتان ئامانجیان کەمکردنەوەی مردنی تازە لەدایکبوان بێت بۆ بەلای کەمەوە کەمتر لە 12 لە کۆی 1000 لەدایکبوون و مردنی منداڵانی خوار 5 ساڵان بۆ بەلای کەمەوە 25 لە کۆی 1000 لەدایکبوون.

تا ساڵی 2030، کۆتایی هێنان بە نەخۆشیەکانی ئایدز و سیل و مەلاریا و نەخۆشیە پشتگوێخراوەکانی هێڵی ئاسۆیی و جەنگان لە دژی هێپەتایتەس و نەخۆشیە گوازراوەکان بە ئاو و نەخۆشیە گوازراوەکانی تر.

تا ساڵی 2030، کەمکردنەوەی یەك لەسەر سێی مردنی منداڵانی لەدایکبووی پێشوەختە بەهۆی نەخۆشیە نەگوازراوەکانەوە لەڕێی ڕێگریی و چارەسەر و برەودان بە تەندروستیی دەروونی و خۆشبژێویی.

بەهێزکردنی ڕێگریی و چارەسەری بەکارهێنانی مادەی بێهۆشکار و بەکارهێنانی زیانبەخشی کحول.

تا ساڵی 2020، نیوەکردنی ژمارەی مردن و برینداربوون لە جیهاندا بەهۆی ڕووداوی هاتوچۆوە.

تا ساڵی 2030، دڵنیابوون لە پێڕاگەشتنی جیهانی بە خزمەتگوزاریە تەندروستیە سێکسی و زاووزێکردنەکان بۆ پلاندانان بۆ خێزان و زانیاری و پەروەردە و یەکخستنی تەندروستیی زاوزێ بۆ ناو ستراتیژیەت و بەرنامە نیشتیمانیەکان.

بەدەستهێنانی ڕووماڵکردنی جیهانی تەندروستی و پاراستنی مەترسیی دارایی و پێڕاگەشتن بە خزمەتگوزاریە ئاست بەرزەکانی تەندروستی و پێڕاگەشتن بە ڤاکسین و دەرمانی گرنگی ئاست بەرز و کاریگەر و سەلامەت بۆ هەمووان.

تا ساڵی 2030، کەمکردنەوەی بەرچاوی ژمارەی مردن و نەخۆشیی بەهۆی مادە کیمیاییە مەترسیدارەکان و پیسبون و ژەهراویبوونی هەوا و ئاو و خاك.

بەهێزکردنی جێبەجێکردنی کۆنگرەی چێوەی کاری ڕێکخراوی تەندروستیی جیهانی لەسەر کۆنترۆلکردنی توتن لە هەموو جیهاندا بە شێوەی گونجاو.

پشتیوانیکردنی لێکۆڵینەوە و پەرەپێدانی ڤاکسین و دەرمان بۆ نەخۆشیە گوازراوە و نەگوازراوەکان کە بە شێوەیەکی سەرەکی کاریگەری دەکەنە سەر وڵاتە تازە گەشەکردووەکان و دابینکردنی پێڕاگەشتن بە دەرمان و ڤاکسینی گرنگیی کەمتێچوو بەپێی جاڕنامەی دۆحە لەسەر ڕێکەوتنی TRIPS و تەندروستیی گشتی کە مافی وڵاتە تازە گەشەکردووەکان پشتڕاست دەکاتەوە بۆ بەکارهێنانی تەواوەتیی بەو جۆرەی هاتووە لە ڕێکەوتنی بازرگانیی لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ مافی موڵكدارێتیی ژیری پەیوەندیدار بە نەرمێتیی لە پاراستنی تەندروستی گشتی و دابینکردنی پێڕاگەشتن بە دەرمان بۆ هەمووان.

زیادکردنی بەرچاوی دارایی تەندروستی و خستنەسەرکار و پەرەپیدان و ڕاهێنان پێکردن و پاراستنی هێزی کاری تەندروستی لە وڵاتە تازە گەشەکردووەکاندا بەتایبەتی لەو وڵاتانەی کەمترین گەشەکردنی تیایە لەگەڵ وڵاتانی تازە گەشەکردووی دورگە بچوکەکان.

بەهێزکردنی توانستی هەموو وڵاتان بە تایبەتی لە وڵاتە تازە گەشەکردووەکاندا بۆ ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە و کەمکردنەوەی مەترسی و بەڕێوەبردنی مەترسیی تەندروستیی نیشتیمانی و جیهانی.